در سي سال گذشته، پژوهشگران پيشرفتهاي قابل توجه اي در شناخت علل بيولوژيكي (ويروسها و باكتريها)، بيوشيميايي (مواد شيميايي)، بيوفيزيكي (اشعههاي يوني و غيريوني) سرطانهايمختلف انسان كردهاند. واژه «سرطان» در اينجا به بيش از 277 نوع بيمارهاي سرطاني اطلاق ميگردد. دانشمندان مراحل توليد سرطانها را تعيين كرده كه چندين ژن موتاسيوندار در آن دخالت دارند. اين تغييرات ژنتيكي باعث از هم گسيخته شدن نظم طبيعي تقسيم و تمايز سلولها ميشوند.

اختلالات ژنتيكي از طريق وارثتي و غيروارثتي موجب تحولات جديدي در كنترل رشد سلولي مي شود. چهار گروه از ژنها كه بطور مكرر ناهنجاري پيدا ميكنند نقش به سزايي در توليد سرطانهادارند.

• آنكوژنها كه ازد ياد فعاليتشان باعث رشد غيرقابل كنترل سلولها ميشود.
• ژنهاي مهار كننده كه فقدانشان باعث رشد غيرقابل كنترل سلولها ميشود.
• ژنهاي ترميم كننده كه در هنگام جهش يافتن قادر به ترميم رديف ناقص ژنها نيستند.
• ژنهايي كه مرگ سلولهايي كه در حال سرطان شدن هستند فراهم ميكنند. اگر خود اين ژنها موتاسيون پيدا كنند، آنموقع سلول سرطاني مي شود.

در سلولهاي سوماتيك بدن انسان ميليونها ژن وجود دارد. بعد از اتمام پروژه ژنتيك انساني در2003 مشاهده كرديم كه فقط20000 ژن فعال و جود دارد كه 400000 نوع پروتئينهاي مختلف را ميسازند. 9/99% ژنها در همه انسانها يكسان هستند و فقط 1/0% ژنهاي انسانها با همديگر فرق دارند كه باعث تنوع درخصوصیات ظاهري و داخلی انسانها ميشوند. در حدود %93 سرطانها زائدة تأثيرات عوامل محيطي است و فقط %7 آنها جنبه وراثتي دارند. به كمك پيشرفت هاي تكنولوژي در بيوانفورماتيك و تكنيكهاي مولكولي اطلاعات زيادي بدست آمده كه در شناخت زود رس بيما ريهاي سرطان كمك خواهد كرد. همچنين غربالگري به موقع براي بعضي از سرطانها (پروستات، پستان، روده بزرگ، معده)كمك موثري در تشخيص زودرس آن مينمايد. اثرات داروها را روي بيماريهاي سرطان مي توان مديريت و حتي عوارض جوانبي را پيشبيني كرد. در سالهاي اخير، مطالعات ژنتيك مولكولي اساس مكانيسم توليد سرطانها را برايمان توجيح كرده است. نتيجه كل اين مطالعات مولكولي منجر به اين شد كه سرطانها جزء بيماريهاي ژنتيكي محسوب می شوند. محققين اطلاعات زيادي را درباره ژنها و پروتئينها و نقش آنها در توليد سلولهاي طبيعي و سرطاني گزارش كردهاند. يكي از اكتشافات مهم آنها نقش ژنها يجهش يافته در توليد سلولهاي سرطاني بوده است. عوامل محيطي كه باعث موتاسيونهاي ژنتيكي مي شوند در حال شناسايي هستند. با كمك از روشهاي مختلف مولكولي قادر هستيم كه قدرت بيان ژنها و پروتئينهاي معيوب را تعيين نمايئم. حتي پيدا كردن بيوماركرهاي جديد كه شاخص يكنوع سرطان هستند در تشخيص زودرس و معالجه بموقع بيماري سرطان كمكهاي شايان توجهي را مينمايد. پس از تعيين شكلهاي فضايي پروتئينهاي معيوب، ميتوان داروهاي ضد سرطان جديدي را ساخت كه بتواند سلولهاي در حال سرطان شدن را هدف قرار بدهد و از تغییر رشد آنها به سلولهاي سرطاني جلوگيري شود.شناسايي همه عوامل محيطي و ژنهاي كليدي يك نقشه جامع از محيط و سلولها به ما ميدهد كه بكوشيم تا از سه طريق پاكيزگي محيط زيست ، ژن و دارو درماني هد فمند از رشد و پيشرفت اين بيماري مهلك جلوگيري نمائيم.

دکتر ناصر پارسا

• پزشک و پژوهشگر ارشد انستیتو ملی بهداشت –وزارت بهداشت- امریکا
• عضو هیات علمی و مدیره مرکز جامع سرطان و انجمن سرطان ایران
• مشاور علمی درامور بین الملل به بنیاد بیماران خاص و سازمان نظام پزشکی
• عضو هیات امناء و مدیره موسسه خیریه مهیار ( کمک رسانی به بیماران سرطانی)